فولاد هوشمند در ایران
صنعت فولاد به‌عنوان یکی از ارکان حیاتی اقتصاد کشور، همواره نقشی کلیدی در توسعه صنعتی و زیرساختی ایران ایفا کرده است. در سال‌های اخیر، با ظهور فناوری‌های نوین همچون هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، کلان‌داده، پردازش تصویر و شبکه‌های نسل پنجم ارتباطی (5G)، مسیر جدیدی تحت عنوان فولاد هوشمند در جهان شکل گرفته است. ایران نیز با تکیه بر ظرفیت‌های عظیم صنعتی، نیروی انسانی متخصص و توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان، گام‌های مؤثری برای ورود به این عرصه برداشته است.
پیشگامان هوشمندسازی در صنعت فولاد ایران
فولاد مبارکه اصفهان
به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد تخت خاورمیانه، فولاد مبارکه اصفهان پیشرو اصلی هوشمندسازی در ایران محسوب می‌شود. این شرکت با شعار «فولاد فردا، هوشمند؛ از سنگ تا رنگ» برنامه‌ای جامع تدوین کرده است تا تا سال ۱۴۰۴ به یک کارخانه هوشمند در کلاس جهانی تبدیل شود. مهم‌ترین اقدامات این شرکت عبارتند از:
راه‌اندازی مرکز نوآوری تحول دیجیتال با همکاری دانشگاه تهران و شرکت‌های دانش‌بنیان.
بهره‌گیری از هوش مصنوعی و پردازش تصویر در خطوط نورد و کنترل کیفیت ورق‌های فولادی.
ایجاد زیرساخت 5G صنعتی در همکاری با اپراتورهای مخابراتی، برای پیاده‌سازی لجستیک هوشمند و مدیریت عملیات حمل‌ونقل در مقیاس گسترده.
توسعه سیستم‌های دیجیتال توئین (Digital Twin) برای پایش بلادرنگ فرآیندهای تولید.
دیگر واحدهای فولادی و شرکت‌های دانش‌بنیان
علاوه بر فولاد مبارکه، سایر واحدهای فولادی کشور نیز در مسیر هوشمندسازی حرکت می‌کنند. از جمله:
فولاد خوزستان و فولاد خراسان که پروژه‌هایی در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی و پایش هوشمند فرایندها آغاز کرده‌اند.
شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی که موفق به بومی‌سازی و تجاری‌سازی سامانه‌های هوشمند نظارت سطح ورق‌های فولادی شده‌اند. این فناوری هم‌اکنون در فولاد مبارکه و ورق خودرو چهارمحال و بختیاری به کار گرفته شده است.
طرح‌های مشترک میان دانشگاه‌ها و صنایع فولادی در حوزه اینترنت اشیا، کلان‌داده و هوش مصنوعی برای مدیریت کیفیت و افزایش بهره‌وری.
مزایای حرکت به سوی فولاد هوشمند
حرکت صنعت فولاد ایران به سمت هوشمندسازی دستاوردهای متعددی در پی خواهد داشت، از جمله:
افزایش بهره‌وری در خطوط تولید و کاهش توقف‌های ناگهانی.
بهبود کیفیت محصولات با استفاده از سیستم‌های پایش هوشمند و کنترل دقیق‌تر.
کاهش مصرف انرژی و مدیریت بهینه منابع، به‌ویژه در شرایط محدودیت‌های زیرساختی.
ایمنی بیشتر نیروی انسانی از طریق استفاده از ربات‌ها و سیستم‌های پایش هوشمند.
رقابت‌پذیری جهانی و امکان صادرات محصولات مطابق با استانداردهای روز دنیا.
چالش‌های پیشرو
با وجود پیشرفت‌های چشمگیر، مسیر رسیدن به فولاد هوشمند در ایران با موانعی همراه است:
کمبود زیرساخت‌های انرژی به‌ویژه ناپایداری برق و گاز در فصول اوج مصرف.
ضعف سواد دیجیتال در میان بخشی از کارکنان و مدیران میانی.
محدودیت‌های بین‌المللی و تحریم‌ها که دسترسی به برخی فناوری‌های پیشرفته را دشوار کرده است.
نیاز به سرمایه‌گذاری کلان در حوزه‌های تحقیق و توسعه و نوسازی تجهیزات.
چشم‌انداز آینده
با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی، توانمندی شرکت‌های دانش‌بنیان و تجربه واحدهای پیشرویی همچون فولاد مبارکه، آینده صنعت فولاد ایران به سمت هوشمند شدن و دیجیتالی شدن کامل زنجیره ارزش از معدن تا محصول نهایی در حرکت است. تحقق این چشم‌انداز نه تنها جایگاه ایران را در میان رهبران فولاد منطقه تثبیت می‌کند، بلکه زمینه‌ساز افزایش بهره‌وری ملی، توسعه صادرات دانش‌بنیان و کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی خواهد بود.